Radyoterapi süreci nasıl gerçekleşir? ( devamı)

 

Tomografi çekim işlemi bittikten sonra hastaya tedavi başlangıç günü ve saati verilir. 

Bu süre içinde doktor hastalığı ve kritik organları tomografi görüntüleri üzerinde belirler. Bunun için MR veya PET CT gibi yardımcı görüntülere ihtiyacı olabilir. Bu sebepten hastanın son MR ve PET CT gibi yardımcı görüntüleri içeren CD kayıtlarını sizden geçici olarak isteyebilir. Siz tedavinin ilk gününde bu yardımcı görüntüler size iade edilir. (İade edilmez ise mutlaka geri istemeyi unutmayın.) 

Planlama sürecinde doktor ve medikal fizik uzmanı beraber çalışır. En uygun plan doktor tarafından onaylandıktan sonra Tedavi cihazında hasta varmış gibi test edilir. Herhangi bir sorun yoksa tedavi onayı medikal fizik uzmanı tarafından verilir. Hastanın tedavi gününe cihaz hazır hale getirilmiştir. 

Tedavinin ilk günü

Hastanı ilk tedavi gününde hekim medikal fizik uzmanı ve radyasyon onkoloji teknikeri hazır bulunur. Hasta öncelikle soyunma kabinine alınır. Uygun elbiseler giydirilerek cihaza alınır. İlk önce tomografide yatış pozisyonunun aynısının tedavi cihazında olması sağlanır. Hastanın kalıp veya maskesi uygulanır. Özel işaretler kullanılarak hastanın doğru pozisyonda olması gerçekleştirilir. Hasta odada yalınız bırakılarak tedavi cihazından pozisyon doğrulama görüntüleri alınır. Bu süreç bazen uzun olabilir. Tedavi odasında yalnız yatarken sakın korkmayın. İlgili tekniker birçok kez içeri girip çıkabilir. Size bilgilendirme yapamayabilir. Panik yapmayın. Sizin tedavinizin doğru yapılabilmesi için gerekli düzeltmeler yapılmaktadır. Pozisyon doktor ve medikal fizik uzmanı tarafından doğrulanınca tedavi başlatılır. Her seansta yaklaşık 15-30 dakika arasında tedavi odasında kalacaksınız. Işınlama sırasında herhangi bir ağrı ya da acı duymayacaksınız. Tedavi süresince siz, monitörden izlenirsiniz. İçeride yalnız olmanıza karşın teknikerinizin sizi gördüğünü ve duyduğunu unutmayın. Tedavinizde kullanılan cihaz, amaçlanan tedavi alanını tedavi etmek için değişik açılarda hareket edeceğinden gürültü yapabilir. Cihazın büyüklüğü ve hareketi sizi korkutmamalıdır.Radyasyonu göremez ve duyamazsınız. Eğer tedavi anında kendinizi hasta hisseder ve rahatsızlık duyarsanız elinizi kaldırın ve teknikerinizle konuşun. Tekniker sizi duyar ve cihaz anında durdurur.

​

Diğer tedavi günleri

Size bir tedavi günü ve saati söylenecektir. Söylenen saatten 15 dakika önce tedavi merkezinde olmanız gerekmektedir. Genelde size söylenen saatte sizi tedaviye alacaklardır. Ancak bazen teknik sebeplerden veya çocuk hastalar veya ağır hastalar yüzünden süreç uzamakta ve randevu saatlerine uyma mümkün olamamaktadır. Bu cihazlar çok yüksek teknoloji ve hassas cihazlardır. En ufak bir hataya ihtimal vermemek için kendini korumaya alabilir. Cihazın normalizasyonu zaman alabilir. Tedavi zamanları kayabilir. Bazen gününde tedaviye almak mümkün olmayabilir. Sabırlı olun. Bilmeniz gereken en önemli konu; bu cihazlar insan hatasını en aza indirilmiş hata yapmayan cihazlardır. Özel şifrelerle müdahale edilmediği durumlarda yanlış doz ve yanlış tedavi vermezler. Kendi limitlerinin dışına çıkarlarsa kendilerini kilitlerler. Hataya müsaade etmezler. Endişe etmeyin.

Doktorunuz en az haftada bir sizi görüp durumunuzu değerlendirecektir. Tedavi sürecinde herhangi bir şikâyetiniz olursa kontrol gününü beklemeden doktorunuzla iletişime geçiniz. 

Tedavide son gün

Doktorunuz sizinle görüşür. Size tedavi ile ilgili bilgi veren epikriz ve teknik bilgileri içeren doya verir. Size tedavi sonrası ne yapacağınızı anlatır. İlgili hekimlere yönlendirir ve kontrole geleceğiniz günü belirler. 

Tedavi süresince nelere dikkat etmelisiniz?

Her hastanın tedavilere ve radyoterapiye duyarlılığı farklıdır. Bu nedenle hekim her hasta için özel bir plan yapmak zorundadır. Ayrıca hekim ve de hemşireniz size oluşabilecek yan etkiler için evde neler yapabileceğinizi anlatacaktır. Tedavi boyunca özellikle geniş alan tedavilerinde bedeniniz normalden fazla enerji harcayacaktır. Bu nedenle kendinizi yorgun hissedebilirsiniz. Ancak bu yorgunluk ve halsizlik durumu dört ile altı hafta sonunda tedaviniz ile birlikte biter.

Tedavinin başarılı olabilmesi ve sağlığınızı koruyabilmeniz için almanız gereken özel önlemlerden bazıları şöyle sıralanabilir;

• Yorucu işler yapmayın. Yeterince dinlenin.

• Gereksiniminiz olduğu kadar uyuyun. Akşamları kahve çay çikolata gibi uyarıcı besinler tüketmeyin. Süt yoğurt ve süt ürünleri tüketebilirsiniz. 

• Tedaviniz sırasında yeme içme ve diyet ile ilgili size bilgi verilecektir. 

• Tedavi alanınızın üzerine mümkün olduğunca cildi tahriş edici elbise giymekten kaçının. Kendinizi rahat hissedebileceğiniz, yumuşak ve pamuklu ve bol elbiseler giyin.

• Tedavi alanında kalan cildinize özen gösterin. Hekiminizle konuşmadan, tedavi alanınıza sabun, losyon, deodorant, ilaç, parfüm, kozmetik vb. ürünleri asla sürmeyin.

• Tedavi alanınıza çok sıcak ya da çok soğuk uygulamalar yapmayın. Sıcak su bile cildinizi tahrişedebilir.

• Tıraşolmak zorundaysanız elektrikli tıraşmakinelerini kullanın. Tedavi alanına gelecek şekilde tıraşlosyonlarını kullanmayın.

• Tedavi alanınıza yapışkan bandajlar kullanmayın. Bandaj yapılması gerekli ise kâğıt bandajları kullanın. Bandajı tedavi alanının dışına çıkarmaya çalışın. Fakat bunu mutlaka hekiminize ya da hemşirenize sorarak yapın.

• Güneş ve ultraviyole ışınlardan koruyucu losyonlar kullanmak isterseniz ilk önce doktorunuza danışın. Eğer kullanırsanız koruma faktörü yüksek olanları tercih edin. Radyoterapiden sonra tedavi bölgenizi en az bir yıl dik gelen güneşışınlarından koruyun.

• Tedavi başlamadan önce kullandığınız bütün ilaçları hekiminize söyleyin.

• Hekiminize, hemşirenize ya da teknikerinize her türlü soruyu sorabilirsiniz. En doğru bilgiyi ancak onlardan alabilirsiniz.

Tedavinin yan etkileri nelerdir?

Hekiminiz ya da hemşireniz size yan etkiler hakkında bilgi verecektir. Yan etkiler çoğunlukla tedavi edildiğiniz alanla ilgilidir. Tedaviniz sırasında öksürük, terleme, ateşya da ağrı gibi belirtiler görüldüğünde hekim ya da hemşirenize danışınız. Yan etkiler çoğunlukla radyoterapi sürecinde oluşmaktadır. Genellikle bu sorunlar önemli değildir ve kontrol edilebilmektedir. Tedavi bitiminden birkaç hafta sonra bu etkilerin çoğu geçmektedir. Bununla birlikte bazı yan etkiler daha uzun sürmektedir.

Tedaviniz sırasında doktorunuz düzenli olarak tedavinin yan etkilerini kontrol eder. Ağrı, kanama ve diğer rahatsız edici durumlar, tedavi bitiminden sonra azalır. Hekiminiz, ışınlama sırasında normal hücrelerde oluşabilecek zararı saptamak için birtakım testler uygular. 

Radyoterapi tedavisi almanız durumunda bedeniniz radyasyon içeren ya da saçan radyoaktif bir duruma gelmez. Bu nedenle diğer insanlardan ve çocuklardan uzak durmanıza ya da kaçmanıza gerek yoktur. 

Yan etkiler hastadan hastaya farklılık gösterir. Bazı durumlarda hiçbir yan etki görülmezken bazen küçük bazen de ciddi yan etkilerle karşılaşılabilir. Yan etkiler genellikle tedavi dozu ve tedavi edilen bölge ile ilgilidir. Oluşan yan etkiler hastanın genel durumuna ve bedeninin radyoterapiye cevabına göre değişir. Erken ve geç yan etki diye adlandırılan iki tip yan etki söz konusudur.

Erken yan etkiler genelde tedavi boyunca oluşan etkilerdir ve tedavi bitiminden birkaç hafta sonra düzelir. Geç yan etkiler tedavi bitiminden aylar hatta yıllar sonra oluşur. Çoğunlukla kalıcı etkilerdir. En fazla görülen yan etki; yorgunluk, deri değişmeleri ve iştahsızlıktır. Bu etkiler herhangi bir alan ışınlamasında görülebilen etkilerdir. Diğerleri ise ışınlanan alan ile ilgilidir. Örneğin geçici ya da kalıcı saç kaybı başbölgesinin radyasyona maruz kalmasıyla oluşur. Tedavi anında oluşan yan etkilerin çoğu geçicidir. Oluşan bu etkileri azaltmanın bazı yolları vardır. Hekim gerektiğinde tedaviyi kesebilir ya da değiştirebilir. Farkına vardığınız en küçük yan etkiyi hekiminize söylemeyi unutmayın. Onlar, sorunlarınızı çözmede size yardımcı olacaklardır.

Günlük aktiviteleriniz kısıtlanır mı?

Günlük aktivitelerdeki kısıtlılık yan etkilerin sıklığına ve derecesine göre değişir. Birçok hasta tedavi görürken aynı zamanda işe gidebilmekte, aktivitelere katılabilmekte ve normal yaşamını sürdürebilmektedir. Fakat tedavi sürecinin normalden daha fazla dinlenmeye gereksiniminiz olduğu bir dönem olduğunu unutmayın. Yorulmadan yapmaktan hoşlandığınız ne varsa yapın. Yorulunca bırakın. Bazen hekiminiz tedavi alanını tahrişedebilecek aktivitelere kısıtlama getirebilir. 

Neler yorgunluk yapar?

Radyoterapi sırasında hücreler kendini yenileyebilmek için daha fazla enerji kullanır. Hastalığınıza bağlı stres, günlük tedavinin gidişi ve normal hücrelere-radyasyonun etkisi yorgunluğun başlıca nedenleridir. Radyoterapinin başlamasından 1-2 hafta sonra çoğu hasta kendini yorgun hissetmeye başlar. Ancak tedavi bitiminden sonra bu yorgunluk ve güçsüzlük hissi son bulur. Tedavi sürerken fazla güç harcamamaya çalışın. Kendinizi yorgun hissediyorsanız aktivitelerinizi sınırlayın ve boşzamanlarınızı dinlenerek geçirin. Geceleri daha fazla uyumaya çalışın. Radyasyon tedavisi görürken bir süre çalışmayın ya da çalışma saatlerinizi düşürün. Geri kalan zamanınızı rahatlatıcı ve yorucu olmayan işlerle geçirin.

Ciltte oluşan sorunlar nasıl tedavi edilir?

Radyoterapi alırken tedavi alanı içine giren bölge giderek kırmızılaşmaya, kararmaya, yanmaya ya da tahrişolmaya başlayabilir. Tedaviden 1-2 hafta sonra cildiniz oldukça kurur. Kaşıntı ya da rahatsızlık veren şeylerden kurtulmak için hekiminizin önerilerini dinleyin. Hekiminiz size cildi koruyucu özel kremler verebilir. O kremleri hekiminizin tavsiyesine uygun olarak kullanın.

Özellikle derinin kıvrıldığı bölgelerde bu durum daha fazla görülür. Deride yaralar oluşabilir. Eğer cildinizde yaralar olmaya başladıysa ve giderek çoğalıyorsa hemen hekiminize haber verin. Hekiminiz size o bölgeyi nasıl kuru tutacağınıza ilişkin gerekli bilgileri verecektir.

Radyoterapi görürken tedavi alanı içindeki cildinizi tahriş edecek giysiler giymeyin. Mümkünse pamuklu ve yumuşak giysiler kullanın. Tedavi süresince cildinizi rahatsız edecek şeylerden kaçınmak gerekir. Tedavi edilen bölgeye sıcak ya da soğukşeyler koymayın. Cildinizi herhangi bir madde ile ovmaya ya da kaşımaya çalışmayın. Tedavi görülen bölgeye parfüm, deodorant, beden yağları, losyon gibi maddeleri sürmeyin. Tedavi sırasında ve bitiminden bir sene sonrasına kadar cildinizi güneşışığına maruz bırakmayın. Güneşışığı altında birkaç dakikadan fazla kalmak zorundaysanız güneşten koruyucu elbiseler giyin. Hekiminizden güneşkoruyucu losyonların kullanımı hakkında bilgi alın.

Saç kayıplarına (alopecia) karşı ne yapılabilir?

Radyoterapi, “alopecia” olarak bilinen saç kayıplarına neden olmaktadır. Alopecia yalnızca tedavi alanı içine giren bölgeler ile sınırlıdır. Örneğin kolunuzdan veya karnınızdan ışınlanıyorsanız saçlarınızı yitirmezsiniz. Bununla birlikte eğer başbölgenizden ışınlanıyorsanız saçlarınızın bir kısmını ya da tamamını yitirebilirsiniz. Fakat çoğu hastanın saçları yeniden çıkmaktadır. Yeniden çıkacak saçların sıklığı tedavi tekniğine ve verilen radyasyon dozuna bağlıdır.

Ayrıca kemoterapi gibi diğer tedavi yöntemleri de saçların yeniden uzamasını etkilemektedir. Saçlarınız dökülürse başınızı tahrişlerden koruyun. Şapka ya da eşarp kullanın. Mümkünse tedavi süresince su dedirmeyin veya yıkanma aralıklarını uzatın. Yıkanırken bebek şampuanı kullanın. Eğer peruk kullanmak isterseniz kafanızı tahrişetmemesine özen gösterin.

Radyoterapi süresince kan değerleri değişir mi?

Kan yapan kemik ilikleri radyoterapi verilen alanın içinde olursa kan yapma yeteneğini kaybeder. Işınlanan kemik iliği oranına göre beyaz ve kırmızı kan hücrelerinin sayısı ya da trombosit düzeyi düşer. Beyaz kan hücreleri beden direncini artırır ve trombositler kan kaybını önler. Eğer kan testlerinde bu yan etki görülüyorsa tedaviye kan değerlerini artırmak için bir takım destek tedaviler uygulanır ya da gerekiyorsa tedaviye ara verilebilir. Hekiminiz kan sayımını (özellikle radyoterapi alanı genişise veya kan değerlerini değiştiren eşzamanlı ilaç alıyorsanız) düzenli olarak kontrol edebilir.

Beslenme sorunu varsa ne yapılır?

Hastalığın kendisinden cerrahi ve/veya kemoterapilerin yan etkilerinden, radyoterapinin yan etkisi olarak veya bunların kombine tedavilerinden dolayı ciddi beslenme sorunu yaşayabilirsiniz. Birçok yan etki, yeme güçlüğünden ve hazımsızlıktan oluşur. Fakat normal hücrelerin yeniden kendilerini yenileyebilmeleri için yeterli düzeyde beslenmeye çalışmalısınız. Radyoterapi sırasında kilo kaybetmemeniz çok önemlidir. Gerekiyorsa hekiminiz ya da hemşireniz size özel diyet verebilir. Diyet uzmanı size kilonuzu korumanız için birçok öneride bulunacaktır. Eğer çiğneme ya da yutma zorluğunuz var ise hekiminiz size sıvı ya da toz halinde diyetler verecektir. Bu diyette beslenme zorluğunu gidermek için üretilen gıdaları kullanabilirsiniz. Tedavi süresince yeme içme isteğinizi (iştah) yitirebilirsiniz. Bazı hastalar yalnızca hastalığın ya da tedavinin verdiği stres nedeniyle yemek yiyemez.

Aç olmasanız bile gereksiniminiz olan protein ve kalorileri yüksek oranda alabilmek için çaba gösterin. Hekimler iyi beslenmenin hem hastalığın tedavisinde hem de yan etkilerin ortadan kaldırılmasında yararı olduğunu belirtmektedir.

Beslenmek için aşağıdaki önerilerden yararlanabilirsiniz;

•     Sevdiğiniz yemekleri seçin. 

• Kolay yiyebileceğiniz yemekleri seçin

• Yemek çeşitlerinizi geniş tutun. Sofranızı değişik içecek ve soslarla süsleyin

• Az yemek yiyin fakat öğün sayısını arttırın. Yemek zamanı olmasa bile acıktığınız zaman yiyin.

• Sizi motive edebilecek ortamlar ayarlayın. (müzik, özel masa tasarımı, vb.)

• Yeni yemekleri deneyin.

• Yemeğinizi aileniz ya da arkadaşlarınızla yiyin.

• Bul su ve sıvı gıdalar tüketin.

Not: Yüksek doz antioksidanlar ve vitaminler radyoterapinin etkinliğini azaltmaktadır. Bu yüzden vitamin ve antioksidan içeren ilaçlarınızı doktorunuza sorun. Sadece radyoterapi süresince yeşil sebze ve meyveyi az tüketin. Asla etkinliği bilinmeyen özel diyet ve yöntemler uygulamayın. (Bilimsel verileri olmayan etkinliği bilinmeyen özel diyet ve yöntemler öngörülemeyen ağır yan etkileresebep olmaktadır. )

 

Tedavi süresince hastalar duygusal etkilenebilir mi?

Tedavi gören hastalar bu süreçte ani duygusal değişimler yaşayabilirler. Hastalığın akla getirdiği olumsuzluklar nedeniyle kendilerini yalnız hissedebilir, korkabilir, kızabilir hatta depresyon düzeyinde içe kapanabilirler. Hasta olmak; olası fiziksel acılar, ürkütücü, uzun süreli ve yan etkileri olan cerrahi, kemoterapi ve radyoterapi gibi tedaviler ile karşılaşmak anlamı taşır. Bu uzun ve güç süreçte hastanın psiko-sosyal açıdan başka bir ifadeyle duygusal ve davranışsal bakımdan desteğe ihtiyacı olur. Bu destek; aile üyeleri, arkadaşları, hekim, hemşire ve diğer sağlık ekibinden oluşacağı gibi özellikle psikolog ve psikiyatri ekibini de kapsamaktadır. Hastanın ailesi ve tedavi ekibinin iş birliği ve dayanışma halinde çalışması, tedavinin ilerlemesine olumlu yönde katkıda bulunur. Birçok hasta, yakınlarıyla, arkadaşlarıyla, hemşiresiyle, psikoloğuyla konuşarak kendini daha iyi hisseder ve rahatlar. 

Baş-boyun bölgesinde hangi yan etkiler oluşur?

Baş-boyun tedavisi gören hastalarda, boyunda kızarıklık, yutma zorluğu, tat almada değişiklik, ağız kuruluğu ya da mide bulantısı gibi belirtiler görülebilir. Bu belirtiler olduğunda doktorunuza bilgi verin. Tedavi sırasında ayrıca tat alma duyusunda kayıp, kulak ağrısı,şişlik ya da çene altında deri sarkması meydana gelebilir. Cildinizde değişmeler olabilir. Ayrıca çenenizi tedavi öncesindeki gibi açamayabilirsiniz. Çene egzersizleri bu sorunun giderilmesinde size yardımcı olabilir. Eğer baş-boyun bölgesine radyoterapi alıyorsanız diş, dişeti, ağız ve gırtlak bölgesine özel bakım yapmalı ve iyi korumalısınız. Bu tedavi alanında en sık görülen yan etki ağız kuruluğu ve yaralarıdır.

Ağzınızda meydana gelebilecek sorunları aşağıdaki yöntemlerle çözebilirsiniz;

• Sigara içmeyin, tütün çiğnemeyin ve alkol almayın.

• Baharatlı ve ağzı kurutucu yemeklerden kaçının.

• Ağzınızı ve dişlerinizi dişhekiminizin ya da hekiminizin önerdiği yöntem ile sıkça temizleyin.

• Dişlere zarar verecek yiyeceklerden kaçının.

Tedavi süresince ağız bakımı ve diş koruması nasıl yapılır?

Ağız bakımı önemlidir. Tedavide oluşan sorunları önlemede büyük rol oynar. Baş veya boyun bölgesinden tedavi alacaksanız tedaviye başlamadan önce dişhekiminize giderek genel bir inceleme yaptırın. Radyoterapiye başlamadan önce dişhekiminize muayene olun. Dişhekiminiz sizi radyoterapiden sonra yeniden görmek ister. Ağzınızda oluşabilecek yaralar, dişve dişetinin görebileceği zararlar ve oluşabilecek benzeri durumlara ait riskleri en aza indirme konusunda size en ayrıntılı bilgiyi dişhekiminiz verir. Radyoterapi sırasında dişhekiminizin bu önerilerine uyun.

Ağız bakımı ve diş koruması için önerilerden bazıları;

• Her yemek sonrası yumuşak fırça ile dişve dişetini temizleyin.

• Fluorid içeren dişmacunlarını kullanın.

• Fırçalamadan sonra tuzlu ve sodalı solüsyonlarla ağzınızı iyice çalkalayın.

• Dişhekiminiz bu solüsyonların nasıl uygulanacağı konusunda bilgi isteyin.

Ağız ve yutak sorunları nelerdir?

Ağız ve yutak sorunları, radyoterapinin 2. Veya 3. haftasında başlar. Genellikle tedaviden 1-2 hafta sonra sona erer. Bu zaman içerisinde ağız kuruluğundan dolayı yutma güçlüğü çekebilirsiniz. Hekim ya da dişhekiminiz bu ağız sorunları için size önerilerde bulunur. Takma diş(protez) kullanıyorsanız radyoterapi anında damağınıza iyi oturmayabilir. Bunun nedeni dişetinin radyasyona bağlı şişmesidir. Bu nedenle radyoterapi bitene kadar protez kullanmayın. Salgı bezleri radyoterapi görürken normalden daha az salgı salabilir. Bu da ağız kuruluğu yapar. Su en iyi seçim olabilir. Sık aralıklarla sıvı alın. Çoğu radyasyon onkolojisi uzmanı hastalarına karbonatlı içecekler içmelerini önerir. Sakız çiğnemek ağız kuruluğunu gidermekte yardımcı olabilir. Sigara ve alkollü içeceklerden içmeyin. Bunlar ağzınızı kurutur ve ağız dokularını tahrişeder.

Yemek yeme güçlüğünü azaltacak bazı ipuçları aşağıda sıralanmıştır;

Ağızdaki ya da yutaktaki yara ve kuruluk yemek yemede güçlük çekmenizi azaltmanın birçok yolu vardır. Bunun için;

• Az yemek yiyin fakat öğün sayısını artırın

• Yiyeceklerinizi küçük parçacıklara ayırın 

• Sevdiğiniz ve kolay yiyebileceğiniz yemekleri seçin.

• Yemek çeşitlerinizi geniştutun. Sofranızı değişik içecek ve soslarla süsleyin.

• Ağız kurutucu yiyecekler yemeyin.

• Baharatlı yiyeceklerden kaçının.

• Hekiminize, kullanabileceğiniz sıvı yiyecekleri sorun. Bunlar size gereksiniminiz olan enerjiyi sağlayacaktır.

Göğüs ve göğüs duvarı ışınlamasında oluşan yan etkiler nelerdir?

Göğüs ve göğüs duvarı ışınlamasında radyoterapi birçok olumsuz değişikliğe yol açabilir. Bunların çoğunu kendiniz anlayabilirsiniz. Örneğin yutmada zorluk çekebilirsiniz. Öksürük ve ateşolabilir. Balgamınızda artışolabilir. Nefes alıp vermede zorluk çekebilirsiniz. Bu belirtilerin herhangi biri sizde varsa hemen hekiminize iletin. Parsiyel ya da total mastektomi yapıldıktan sonra radyoterapi alıyorsanız mümkün olduğunca sutyen giymemeye çalışın. Bunun olanaklı olmadığı durumlarda yumuşak pamuklu çamaşırlar giyin. Bu tedavi alanınızın tahrişolmasını engelleyecektir.

Tedavi alanı içinde şişlik ya da sertlik hissedebilirsiniz. Tedavi süresince kuru öksürük ya da omuz ağrıları da olabilir. Böyle bir ağrı varsa, kolunuzu rahat hareket ettirebilmek için hekiminizin egzersiz önerilerini dinleyin. Oluşabilecek diğer bir etki, radyoterapi alanının yara olup sulanmasıdır. Cildin kararması 4-6. haftalar içinde olur. Meme bölgesinden radyoterapi alan hastalarda, tedavi sırasında da değişimler olacaktır. Bu süreçte, derinizin rengi giderek solar ve güneşte yanmışgibi kararmaya başlar. Deri üzerindeki gözenekler genişler ve daha kolay fark edilir. Tedaviden 1-2 hafta sonra cildiniz oldukça kurur. Kaşıntı ya da rahatsızlık veren şeylerden kurtulmak için hekiminizin önerilerini dinleyin. Hekiminiz size cildi koruyucu özel kremler verebilir. O kremleri hekiminizin tavsiyesine uygun olarak kullanın.

Özellikle derinin kıvrıldığı bölgelerde bu durum daha fazla görülür. Deride yaralar oluşabilir. Eğer cildinizde yaralar olmaya başladıysa ve giderek çoğalıyorsa hemen hekiminize haber verin. Hekiminiz size o bölgeyi nasıl kuru tutacağınıza ilişkin gerekli bilgileri verecektir.

Bazı kadınlar radyoterapi sonrası meme derisinin duyarlılığının daha da arttığını söylerken diğerleri duyarlılığını yitirdiğini söylemektedir. Genelde memenin büyüklüğünde bir değişiklik gözlenmez. Tedaviden 10-12 ay sonra memede fark edilir bir değişiklik olmamalıdır. Eğer memenin büyüklüğünde, görüntüsünde ya da biçiminde yeni bir değişiklik fark ederseniz mutlaka hekiminize haber verin.

Mide ve karın bölgesinde hangi yan etkiler oluşur?

Bu tip ışınlamalarda oluşan en önemli yan etkiler; mide bulantısı ya da ishaldir. Hekiminiz bu etkilere karşı size bazı ilaçlar verebilir. Kusmanız olduğunda günde ikiden fazla defakasyon yaparsanız, kokulu veya çok sıvı şeklinde gelirse hekiminize bilgi vermelisiniz.  

Bazı hastalar radyoterapi aldıktan birkaç saat sonra midelerinde bulantı hisseder. Böyle bir sorununuz varsa tedaviden önce bir şey yemeyin. Tedaviye boşmide ile girin. Tedaviden 1-2 saat sonra yeniden yemek yiyebilirsiniz.

Sorun sürüyorsa hekiminiz size bulantıyı engelleyecek ilaçlar (antiemetikler) önerebilir. Eğer tedaviden hemen önce midenizin kötü olduğunu hissediyorsanız tost gibi katı şeyler yiyin. Bu yan etki sizin tedavide duyduğunuz endişe ve psikolojinizden kaynaklanıyor olabilir. Bekleme odasında zamanınızı kitap okuyarak, yazı yazarak ve bulmaca çözerek geçirmek rahatlamanıza yardımcı olur.

Bulantı ve kusmayı önlemek için bazı ipuçları aşağıda verilmiştir;

• Diyet uzmanı ya da hekiminizin verdiği diyeti uygulayın.

• Sık yemek yiyin fakat yavaşyiyip içmeye çalışın.

• Yiyeceklerinizi küçük parçacıklara ayırarak yiyin.

• Kızartmalardan ve asitli yemeklerden kaçının.

• Yemek arasında soğuk içecekler için.

• Oda sıcaklığında ya da soğuk sunulan içecekler tüketin.

İshal, radyoterapinin üç ya da dördüncü haftasında başlayabilir. Mide ve karın ışınlamalarında diyet planlaması, tedavinin önemli bir parçasıdır. Tedavi bittiğinde bu sorunların da çoğu biter. Hekiminiz diyetinizi değiştirmenizi söyleyebilir, ilaç ya da sorununuza yardımcı olacak özel bilgiler verebilir.

Aşağıda ishali engelleyecek bazı bilgiler aşağıda sıralanmıştır;

• İshalin başladığını ya da başlayacağını hissettiğinizde su, açık çay gibi içecekler için.

• Hekim ya da hemşirenizden ishali azaltan sıvıları öğrenin.

• Şekerli, baharatlı yiyeceklerden kaçının.

• Az fakat sık yiyin.

• Bağırsaklara zarar verebilen süt ve süt ürünlerinden kaçının.

• Patates gibi potasyumu yüksek olan yiyecekleri yiyin. Seçim yaparken, ishal ile yitirdiğiniz önemli mineralleri yeniden almanızı sağlayacak yiyecekleri ve içecekleri tercih edin.

Alt karın ışınlamasında oluşan yan etkiler nelerdir?

Alt karın alanından ışınlanıyorsanız daha önce söz edilen sorunlardan herhangi biri ile karşılaşabilirsiniz. Bunun yanı sıra mesane, radyasyona bağlı zarar görebilir ve bu da sık tuvalete gitme ihtiyacı doğurabilir. Bol sıvı şeyler içmek (özellikle su) bu rahatsızlık verici durumdan kurtulmanıza yardımcı olabilir. Sık idrara çıkıyorsunuz diye su içmeyi azaltmayın. Hekiminiz bununla ilgili size bir takım ilaçlar verebilir.

Tedavinin üreme organları üzerindeki etkileri nelerdir?

Üreme organlarında kalıcı veya geçici yan etkiler oluşabilir. Bu etkiler tedavi edilen organa göre değişir. Bunların çoğunluğu tedaviden sonra uzun sürmeyen etkilerdir. Fakat bazıları uzun dönem sürebilir ya da kalıcı olabilir. Tedaviye başlamadan önce hekiminize ileride karşılaşılabileceğiniz sorunları sorun.

Eğer çocuk doğurmayı düşünüyorsanız hekiminizle mutlaka radyasyonun etkisi konusunda konuşun. Radyoterapi sırasında hamile kalmak sakıncalıdır.

Radyasyon ana rahmindeki cenine zarar verebilir. Radyoterapiye başlamadan önce hamile kalmışsanız cenini radyasyondan korumak için birtakım önlemler alınmalıdır.

Radyasyon dozuna bağlı olarak pelvik alandan radyasyon alan bir kadın adet görmekten kesilebilir ve menopoza ait diğer belirtilerle başbaşa kalabilir. Tedavi nedeniyle vajinal bölgede kanama, yanma ve kuruma olabilir. Tedavinizi yapan hekime ya da hemşirenize bu durumu iletin. Erkeklerde testisleri de içine alan ışınlamalarda sperm sayısında ve etkinliğinde azalmalar olabilir. Bazen kalıcı kısırlık olabilir.

Tedavi sırasında cinsel ilişkide bulunulmaması önerilir. Ancak tedavi bitiminden birkaç hafta sonra ilişkiye girilebilir. Radyoterapi sırasında vajina tedavi alanına giriyorsa vajinal dokuda küçülme görülür. Tedavi bitiminden sonra hekiminiz size cinsel ilişkiye girmenizi ve vajinal dokuyu yumuşak bir şekilde genişletecek olan dilatör kullanmanızı önerir. Radyoterapi uygulaması sırasında kadın ve erkeklerde genellikle cinsel istekte azalmalar görülür. Bu radyoterapinin etkisinden çok, hasta olmanın verdiği rahatsızlıktan ve stresten kaynaklanabilir. Bu etki tedaviden sonra son bulur.

Ağrı sorunu olursa ne yapılmalıdır?

Ağrıyan bölgede ısıtılmıştorba ya da sıcak bandajlar kullanmayın. Ağrı kesiciler yeterli gelebilir. Çok fazla ağrınız varsa hekiminize ağrıyı rahatlatacak ilaçların ve kullanılan diğer yöntemlerin neler olduğunu sorun. Bir ağrı uzmanı hekimle de görüşebilirsiniz.

Radyoterapi tedavisi tamamlandıktan sonra bakım nasıl olmalıdır?

Tedavinizin tamamlandığı son günlerde doktorunuzla görüşme yapmanız önemlidir. Tedavi bitiminden sonra bir süre daha tedavi sırasındaki özel bakımları devam ettirmeniz gereklidir. Örneğin, tedavi bitiminden sonra ciltte sorunlar olabilir. Derinize özen göstermelisiniz. Sağlıklı dokular kendini yenileyene kadar daha fazla dinlenmeye gereksiniminiz olur. Daha fazla uyuyarak yenilenme sürecine katkıda bulunun. En az üç hafta tedaviye giriyormuş gibi cilt bakımınıza devam edin. Banyoda kese, lif veya masaj yapmayın. Üç haftadan sonra normal banyo yapın. 45 gün havuza ve denize girmeyin. En az bir yıl bronzlaşmak için güneşlenmeyin. 

Tedaviden sonra takip ve kontroller nasıl yapılır?

Hekiminiz size tedavi sonrası bakımınız hakkında bilgi verecektir. Neler yapmanız gerektiğini hekiminizden çok iyi öğrenin. Radyoterapi bittikten sonra hekiminizden aşağıdaki sorularla ilgili bilgi alabilirsiniz.

• Kontrollerne kadar sıklıkla yapılmalı?

• Neden yeniden kan testleri, filmler isteniyor? Bu testler size ne anlatıyor?

• Kemoterapiye, ameliyata ya da diğer tedavilere gereksinim var mıdır?

• Eski aktivitelerimi yeniden ne zaman yapabilirim?

• Çalışabilir miyim?

• Cinsel ilişkiye girebilir miyim?

• Spor yapabilir miyim?

• Önceden almam gereken herhangi bir önlem var mı?

• Özel diyete gereksinim var mı?

• Egzersiz yapmalı mıyım?

• Protez takabilir miyim?

Kontroller hangi sürelerde yapılır?

Radyoterapi sona erdikten sonra tedavinin sonucunu kontrol etmek çok önemlidir. Hastalığın hangi türü olursa olsun hekim tarafından düzenli kontrolleriniz yapılmalıdır. Eğer aksi önerilmemişse ilk kontrol 2- 3 ay sonra yapılmalı sonraki kontroller iki yıl boyunca 4 ayda bir yapılmalı iki yıl sonunda hastalığında olumsuz giden bir veri yoksa üç yıl boyunca altı ayda bir ve sonraki beş yıl için yılda bir kontrol yapılmalıdır. Bazı kontroller daha uzun veya daha kısa aralıklarda olabilir. Doktorunuz bu konuda bilgi verecektir. 

Tedaviden sonra günden güne kendinizi daha iyi hissedersiniz. Kontrol süreniz gelmediği halde aşağıdaki sorunlardan biri sizde de varsa bunu hemen hekiminize aktarın;

• Özellikle aynı yerde olan ve geçmeyen ağrılar,

• Yumru ve şişlikler,

• Uzun süren mide bulantısı, ishal, kusma ve iştah kaybı,

• Açıklanamayan kilo kayıpları,

• Doğal olmayan kızarıklık, kanama ve çürümeler,

Çoğu insan radyoterapi sırasında çalışmayı sürdürür. Fakat radyoterapi sırasında çalışmamışsanız, kendinizi iyi hissetmeye başladığınız anda işinize geri dönebilirsiniz. Eğer ağır fiziksel güç isteyen bir işte çalışıyorsanız yeniden eski gücünüzü kazanana kadar aynı işi yapmayın.